Na pierwszy rzut oka komunizm jako system ateistyczny nie ma nic wspólnego z ezoteryzmem, a więc z (religijną) wiedzą tajemną, zwaną „gnozą”. Komuniści nie tylko odrzucali istnienie Boga, to co duchowe, całą sferę nadprzyrodzoną, ale też opowiadali się przeciwko religii jako takiej. Bliższa analiza pokazuje jednak, że jest wiele punktów stycznych między nimi a gnostykami.
 
Materializm jako odmiana monizmu (przekonania, że wszystko jest z jednego tworzywa), dialektyka, projekt państwa totalitarnego, zniesienie własności prywatnej, zanegowanie hierarchii, utopizm, myśl rewolucyjna, zaprzeczanie istnienia Boga prawodawcy i porządku natury są wspólne, zarówno dla gnostyków, jak i dla komunistów. Ci drudzy starali się wprowadzać w życie to, co ci pierwsi często jedynie postulowali, o czym marzyli, ale czego bali się realizować albo do czego nie mieli środków.